Η λακανική προοπτική του «εν λευκώ νοήματος»

Η αλήθεια υπάρχει μόνο μέσα από τις παραλλαγές της, δηλαδή μέσω των αποτελεσμάτων της. Αυτό είναι το αξίωμα του Λακάν: το μεταβιβαστικό ασυνείδητο διαβάζεται και ερμηνεύεται, και μπορεί μόνο να ψεύδεται σχετικά με το πραγματικό ασυνείδητο, νοούμενο σύμφωνα με τον ορισμό του με τους όρους του «Προλόγου στην αγγλική έκδοση του Σεμιναρίου XI» του 1976, ήτοι: «… όταν ο χώρος μιας παραλεξίας [l’esp d’un laps] δεν έχει πλέον καμία σημασιολογική εμβέλεια (ή ερμηνεία), τότε μόνο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι βρισκόμαστε στο ασυνείδητο»[1]. Η σύσταση του ασυνειδήτου-απόλαυσης, ως δυσανάγνωστο που δεν προορίζεται προς ανάγνωση, προσεγγίζεται μόνο μέσω των αποτελεσμάτων της στο επίπεδο του συμπτώματος. Αυτά τα αποτελέσματα γίνονται αντιληπτά μέσω της διάθλασής τους στο επίπεδο του μεταβιβαστικού ασυνείδητου, δηλαδή της αναπόφευκτα ψευδούς αλήθειας.

Συνεπώς, μήπως το μιλούν ον δε διαφεύγει ποτέ από την πλάνη της αλήθειας; Μπορεί η ψυχανάλυση να ισχυριστεί κάτι τέτοιο; Και πώς, άλλωστε, θα έδινε πρόσβαση στο εκτός νοήματος χρησιμοποιώντας τα μέσα του νοήματος; Πώς, επομένως, να προσαρμόσει το υποκείμενο στη δοκιμασία του πραγματικού του ασυνειδήτου;

Αυτό θα ήταν το αντικείμενο της έσχατης και βεβιασμένης προσπάθειας του Λακάν. Ο Λακάν την αντιλαμβάνεται ως ένα είδος «πλήγματος», το οποίο θα σήμαινε ανατροπή της τάξης του νοήματος, ακριβώς ένα «πραξικόπημα νοήματος». Θα ήταν κυριολεκτικά μια προσβολή. Μια προσβολή στο νόημα, μια αστραπιαία μεταλλαγή που θα καταργούσε την κυριαρχία του, τον ακριβή χώρο-χρόνο της επίθεσης. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος παρά μόνο το επίτευγμα του «πλήγματος του εν λευκώ νοήματος»[2], που θα καθιέρωνε το νόημα στο βαθμό μηδέν του κενού του. «Ένα νέο σημαίνον που δεν θα είχε απολύτως κανένα νόημα, ίσως αυτό να μας οδηγούσε προς αυτό που, με τα αδέξια βήματά μου, αποκαλώ το Πραγματικό. […] Όλα αυτά έχουν έναν ακραίο χαρακτήρα. […] Πώς δεν έχουμε πιέσει ακόμα αρκετά τα πράγματα ώστε να δοκιμάσουμε τι θα συνέβαινε αν διαμορφώναμε ένα διαφορετικό σημαίνον;»[3]

Αυτή η νέα τροπικότητα του σημαίνοντος θα παραβιάσει την κοινή του χρήση. Θα είναι επίσης ακριβώς το αντίθετο της ψυχαναλυτικής πρακτικής μας, που, σύμφωνα με τον Λακάν, κολυμπά στο νόημα και το απολαμβανόμενο-νόημα των λέξεων.[4] Στο ίδιο μάθημα, ο Λακάν ζήτησε συγνώμη στο ακροατήριό του, για μια τέτοια, τόσο ακραία, προοπτική. Πράγματι, προέβαινε στη μεγέθυνση των διαδικασιών ανατροπής του λέγειν του αναλυόμενου όταν κινητοποιείται ο λεξυλισμός που συνιστά την ουσία της απόλαυσης του. Το λευκό της διαγραφής του νοήματος αφορά τότε το S2, του οποίου η θέση παραμένει κενή αν και δεσμευμένη. Το S1 διατηρείται μόνο του, εκτός νοήματος, αλλά όχι χωρίς σημασία. Αυτή θα ήταν το υπολειμματικό χείλος του κατ΄ επίφασιν που ανάγεται στο λευκό νόημα, το οποίο  επιβιώνει στην απόλαυση της ακέφαλης γνώσης, χωρίς λόγο και αιτία, που είναι το ίδιον του πραγματικού ασυνειδήτου. Θα μπορούσε το υποκείμενο, διαμέσου αυτής της δοκιμασίας, να προχωρήσει; Ιδού η απορία του Λακάν και η τόλμη της όψιμης προοπτικής του. Ο σκόπιμα δυσνόητος τίτλος που έδωσε στο Σεμινάριο του 1976-1977 θα παραμείνει εμβληματικός.